De meeste fossielen verzamelaars herkennen zich in de situatie dat je regelmatig iets vindt wat je niet direct kunt thuisbrengen. Is het een fossiel of een deel ervan? En zo ja, wat is het ? Natuurlijk herken je de meeste courante ammonieten, trilobieten en brachiopoden, maar soms blijf je zitten met iets “vreemds”. Het Internet, een uurtje zoeken of een vraag stellen op een specifiek een fossielen-forum is meestal wel afdoende, zeker met een paar foto’s erbij geeft vaak snel uitsluitsel. Er zit nogal wat kennis en deskundigheid in de eerder genoemde internet fora.
Een aantal jaren geleden waren wij op zoek naar trilobieten in Zuid Frankrijk, specifiek in de regio Montagne Noir, ca 100 km westelijk van Beziers. Ik vond af en toe een trilobiet of althans een deel ervan…. een kop, staart etc. maar ook vreemde fossielen in de vorm van een kleine tennisracket. Ca. 15 mm lang en 10 mm breed.
Die gingen natuurlijk mee en s ’avonds onder het genot van een goed glas wijn werd de puzzel afgerond; het waren vermoedelijk Cinctans, bv een Gyrocystis of althans soortgenoten daarvan. En toen ik daarna nog even door mijmerende herkende ik ze ook van een plaatje uit een lezing van Paul Hille, over de Cambrische explosie ed. De vorm is verder te herkennen aan een buitenring van kamertjes, compartimenten. En bij een gaaf fossiel, exemplaar zit er ook nog een “staartje” aan.
De Cystites behoort tot de echinodermata, waartoe ook onder andere de latere zee-egels en zeesterren behoren (NB het waren zeker geen voorlopers van zee-egels en zeesterren. Deze Cinctans komen maar een korte geologische periode voor, daarna zijn ze verdwenen. Waarom? tja temperatuur veranderingen, zeespiegel invloeden? Dit wonderlijke beestje leefde feitelijk in het midden Cambrium, ca 510 – 520 M jaar geleden. Uit de lower Languedocian periode.
Hij lag rustig in het stromende water op de zeebodem en filtreerde het water op voedingstoffen. Gewoon “mondje” open en de stroming er voor laten zorgen dat het voedsel in zijn mond stroomde. Wie wil dat nou niet. Deze “tennisracket” leefde dus op de zeebodem en heeft een boven- en onderkant. Daarnaast heeft hij nog een paar specifieke kenmerken zoals een uitgang, de anus.
En er zijn nog een paar in- of uitgangen te onderscheiden maar men is nog niet helemaal zeker waar die voor dienden. Er is nog steeds veel onduidelijk. Voortplanting, zuurstof, extra uitgang voor het water? We gaan ervan uit dat de Cinctans zich met een ‘staartje’, vast hechtten aan de bodem of een voorwerp als een schelp op de bodem, maar weten dat niet zeker. De functie van de buitenring met compartimenten is ook nog onduidelijk, bv zat daar een soort van vloeistof in en waarom?
De eerste vondsten en beschrijvingen dateren zelfs al uit ca 1887 door Barrande (Bohemen). Het echte serieuze onderzoek kwam pas in 1967 op gang. Ook toen werden nog maar 4 families en soorten beschreven. Inmiddels staat de teller op 24 soorten door allerlei varianten en kenmerken die natuurlijk weer voor een extra uitvoering en benaming staan. Hoewel er de laatste jaren toch wel veel onderzoek naar is gedaan, met moderne technieken zoals zeer gedetailleerde 3d scans maar ook door computer animaties en berekeningen met water stromingen ed. is er nog veel meer om op te lossen. Dus nog een leuk afstudeerprojectje nodig?
Gyrocystis, Montagne Noire, print and the body
Fossielen van Cinctans: Trochocystis Bohemian. (Tsjechie ) en de Gyrocystis Platensa ( bv deze Franse exemplaren) ed. zijn nog op verschillende plekken ter wereld te vinden, overal waar het midden Cambrium, onderdeel van het vroegere Westelijk Gondwana, nu aan het oppervlak komt. In Europa zijn dat bijvoorbeeld Noord Spanje, Wales, Tsjechië en de Montagne Noir in Zuid Frankrijk, maar ook in Siberië en Tasmanië
Gyrocystis platensa with nice color from the fossilisation
Deze Cinctans kunnen we nu grofweg verdelen in een aantal families en onder soorten. Determinatie is niet eenvoudig, de vorm van de Cystis, rond of ovaal maar ook de vorm van de mond en rangschikking van (mond) platen ed. zorgen weer voor ondersoorten.Het is een complexe materie.
Om nu niet in al te wetenschappelijke verhandelingen te verzanden; U kunt al die wetenschappelijke verhandelingen ook lezen in de bijgevoegde linkjes ed. De foto’s en tekeningen spreken voor zich.
De laatste jaren is vrij veel onderzoek gedaan naar deze Cinctans en op het internet kunt u daardoor veel vinden. Echter een definitief antwoord op de nog vele openstaande vragen is er nog niet. Dus creatieve oplossingen zijn meer dan welkom zijn.
Inmiddels is mijn verzameling van fossielen nu uitgebreid met een groot aantal Cinctans. Het zijn toch fascinerende beestjes van ca 520 M jaar oud. En intrigerend dat nu nog steeds niemand precies weet hoe alles werkt in die kleine koekenpannen en tennisrackets….
Resumé, de volgende keer ook deze wonderlijke Citans meenemen, mvgr Wietse Smit.
Verder lezen en meer info: Tekeningen ed in de tekst komen uit onderstaande publicaties. Foto’s van Cinctans van de auteur, reacties,aanvullingen ed welkom. w.smit@knid.nl. met dank aan Paul Hille voor de scherpe blik ed.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Cincta
- https://en.wikipedia.org/wiki/Ctenocystoidea
- https://academic.oup.com/zoolinnean/article/157/2/420/2623020
- https://kmkjournals.com/upload/PDF/IZ/IZ%20Vol%2014/invert14_2_174_181_Rozhnov.pdf
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4983.2009.00880.x
