Voordracht over een spectaculaire ontdekking
Deze mooie titel verdient wel wat uitleg. Eerst dus een uitleg over ruimtesteen in het algemeen en daarna het heel bijzondere verhaal van één zo’n stukje ruimtesteen.
Soms zien we als het donker is onverwacht een snel, lichtend spoor aan de hemel. Heel kort, voor je het beseft is het al voorbij. Maar er zijn ook nachten, op gezette tijden, bv rond 12 augustus dat je tientallen van die lichtsporen aan de hemel kunt zien die allemaal van verschillende kanten lijken te komen. Lijken, zeg ik, want bij nader onderzoek blijken ze allemaal vanuit hetzelfde punt te komen, dat wordt de radiant genoemd. Meestal zijn het kleine stukjes, niet groter dan een zandkorrel. Die komen met een snelheid van 15 tot 70 km per seconde de dampkring van de aarde binnen waar ze door de wrijving verdampen en dat zien we als een lichtend spoor.
Dagelijks komt er vanuit de ruimte zo’n 60 ton aan materie op de aarde in de vorm van stofdeeltjes maar daar merken we niets van, behalve dan die lichtsporen. Maar een enkele keer zijn het stukken groter dan een auto en dat is dan als een vuurbol aan de hemel zichtbaar met een fel lichtend spoor waar vaak kleuren in te zien zijn. Er breken vaak eerst kleine stukken af en meestal spat het laatste stuk met een donderende explosie uit elkaar. Dan is het mogelijk dat er nog delen van op de aarde terecht komen en dat noemen we een meteoriet. Meteorieten bestaan in de meeste gevallen uit ijzer of steen of een mengsel van deze twee materies. Ook in het verleden zijn zeer grote brokstukken op aarde terecht gekomen en de gevolgen daarvan zijn op de aarde als een krater in het landschap nog te zien. Wanneer er grote brokken van enkele honderden meters op aarde terecht komen kan dat grote gevolgen hebben voor het leven op aarde. Dat zal duidelijk worden met de beelden die ik zal laten zien. Ik laat ook zien welke meteorieten er zijn gevonden. In Nederland zijn dat er tot nu toe vier maar ik ga het over de vijfde in Nederland gevonden meteoriet hebben. En nog wel een zeer zeldzame koolstofmeteoriet die door mij werd ontdekt in de stenenverzameling van een kennis op een natuur camping.
Dat ging verder als volgt:
Op 11 aug. 2011 tijdens een z.g. Kunstroute op de camping waar wij stonden bekeek ik ook een stenenverzameling. Daarbij stond een kistje met daarin een steentje en onderin zat een kaartje in een oud handschrift dat de vorige en laatste eigenaresse nooit gezien hadden.
Ik bekeek dat steentje en het kaartje, maakte er foto’s van en vroeg hoe de kennis er aan kwam. Dat doosje met steen had ze van andere vriendin gekregen vertelde ze, omdat ze die had verteld dat ze stenen spaarde. Ik was op slag heel erg opgewonden en ik zei tegen mijn vrouw: “Dat is een meteoriet en zelfs een heel bijzondere, een koolstof meteoriet’. Jullie kunnen wel raden hoe zij reageerde : “Toe zeg, dat kan toch niet”. Maar een half jaar daarvoor had ik een grote verzameling meteorieten gezien van een verzamelaar die ze in het Planetarium in Franeker exposeerde, dus de kennis zat nog vers in mijn hoofd. Ik stuurde de foto’s op naar een aantal experts op het gebied van meteorieten kennis en het balletje ging rollen. Van hen kon eerst niemand geloven dat mijn verhaal juist was. Dus vroeg ik aan kennis of ik de steen mee mocht nemen voor onderzoek en dat mocht. Toen kwamen de twee experts naar Franeker en de stemming was binnen no time heel goed, want ook zij hadden vrijwel direct geen twijfels meer. Toch moest er echt onderzoek komen naar de samenstelling etc. en de experts vroegen toestemming om de steen naar de VU te Amsterdam te brengen wat de kennis gelukkig een goed idee vond.
Eerste onderzoek.
Dat onderzoek werd gedaan aan de VU te Amsterdam en het duurde vrij lang. Het duurde al een paar weken voordat er een speciaal soort handschoenen was besteld waarmee de steen vanaf dan zou mogen worden aangepakt. Grappig, want er waren natuurlijk al wie weet hoeveel mensen die de steen allemaal in handen hadden gehad! Al gauw werd duidelijk dat het hier om een heuse meteoriet ging en nog wel om een koolstof meteoriet, die zelden gevonden worden, omdat het zacht materiaal is dat na aanraking met vocht makkelijk uit elkaar valt. Er werden bij de VU korreltjes afgehaald en verstuurd naar diverse laboratoria en instituten in de hele wereld o.c. twee NASA instituten in de V.S.
Daar zijn al enkele resultaten van bekend maar er wordt nog verder gezocht omdat men vermoed dat in de meteoriet ook aminozuren kunnen zitten, bouwstenen van leven. Ook wordt vermoed dat er interstellaire deeltjes in opgesloten zitten. Dat zou betekenen dat de ouderdom ( het moment van ontstaan van de meteoriet) bepaald zou kunnen worden voor de tijd dat de planeten gevormd werden uit ruimtestof dat om de zon draaide, z’n 4.6 miljard jaar geleden.
Geschiedkundig onderzoek.
Maar, dat zijn beide heel moeilijk aan te tonen dingen, het is een complex onderzoek dus dat gaat nog wel een hele tijd duren. Wel staat vast dat dit stukje meteoriet afkomstig moet zijn van een groter stuk, dat heel lang in de ruimte was. Intussen werden alle gegevens, de namen en jaartallen op het briefje nageplozen in de archieven van Deventer en iedereen heeft bestaan, daar en in die tijd. Zelfs dat de genoemde vinders van de meteoriet op dat moment werknemers waren van de man die als eigenaar van de grond genoemd wordt.
De meteoriet is gevallen in Diepenveen, bij Deventer en wel op 27 oktober 1873 en gelijk opgegraven door 2 mensen die hem hadden horen en zien vallen, vlakbij zich op het land waar ze werkten! In Nederland zijn tot nu toe 4 meteorieten gevonden en beschreven dus best heel bijzonder dat daar nu nog een bij komt. Nu is het zo dat een nieuwe meteoriet zg. gecertificeerd moet worden om ‘te bestaan’. Dat doet een instantie in de V.S. die certificering moet worden aangevraagd door een gerenommeerd instituut dat de meteoriet of een deel daarvan in bezit heeft. Kortom, de meteoriet moest geschonken worden en dat vond mijn kennis in eerste instantie wel moeilijk, ze wilde hem liever in bruikleen afstaan. Maar dat ligt voor musea weer moeilijk, vanwege het hiervoor opgemerkte over de certificering.
De onderzoekers hebben mij steeds van de voortgang van het onderzoek op de hoogte gehouden en ik informeerde mijn kennis dan weer. Gelukkig heeft zij besloten dat ze de meteoriet zou schenken aan kenniscentrum Naturalis te Leiden. Daar kan hij dan bekeken worden door het publiek en zal hij beschikbaar blijven voor verder wetenschappelijk onderzoek. Zoals het nu lijkt zullen er ook mensen op kunnen gaan promoveren, daar wordt geld voor vrijgemaakt. De gulle geefster heeft een vervangende meteoriet ontvangen, één die minder uitzonderlijk is, maar nog altijd een steen uit de ruimte. Het blijft natuurlijk heel bizar dat er met deze meteoriet 140 jaar lang niets is gedaan. Hij moet toch bij verschillende mensen in handen geweest zijn. We weten alleen dat hij lange tijd in het onderzoekskabinet geweest is van de Rijks HBS te Deventer, want toen deze school fuseerde en het kabinet werd opgedoekt, hebben verschillende leraren attributen eruit meegenomen omdat ze anders in de container terecht zouden komen.. Dus de laatste 25 jaar stond het doosje met de meteoriet op de studeerkamer van Jelle Jager, die docent was aan deze school. Enkele jaren nadat hij was overleden gaf de weduwe van Jelle Jager de steen aan mijn kennis. Soms hangt alles van toevalligheden aan elkaar: dat juist ik dat doosje met de steen onder ogen kreeg bijvoorbeeld!
Schenking aan Naturalis.
Na bijna anderhalf jaar kwam eindelijk het moment van publicatie van deze her-ontdekking van een meteoriet. Zaterdag 7 dec. 2013 kwam de eerste publicatie in de Volkskrant en op 12 dec. 2013 gingen we naar Leiden, daar schonk de eigenaresse haar meteoriet officieel aan Naturalis en kreeg ze een andere meteoriet overhandigd. Er was een bijeenkomst met de pers om alles in de openbaarheid te brengen. Een feestelijke dag, voor de eigenaresse en ook voor mij. Zolang ik met sterrenkunde bezig ben is het een stille wens geweest ooit zelf eens een meteoriet te vinden en dat is nu gelukt en ik ben daar erg blij mee. Je zou kunnen zeggen: Postume eer voor Jelle Jager die zo verstandig was om niet alles weg te laten gooien.
Henk Nieuwenhuis
